آيا جنگ نرم در تاريخ اسلام و در خود قرآن وجود داشته؟

 

 

 

استاد : جناب آقای عنایت رضایی پور

 

 

 

دانشجو : لقمان پیش بهار

 

 

 

باید به عرض برسانیم که هم در قرآن کریم و هم در تاریخ اسلام ما موراد بسیاری داریم که در آن با استفاده از جنگ نرم برای پیشبرد اهداف استفاده شده است و این هم از ناحیه خداوند و مومنان و هم از ناحیه مشرکان و کافران و شیاطین مورد استفاده قرارگرفته است. برای توضیح بیشتر عرض می کنیم که :

 

یکی از شیوه های جنگی، جنگ نرم است. در جنگ نرم، به جای ابزارهای جنگی متعارف چون توپ و تانک، از ابزارهای فرهنگی تاثیرگذار بر فکر واندیشه و عواطف و احساسات انسانی بهره گرفته می شود.

با نگاهی به جریان شناسی جنگ نرم می توان گفت که این شیوه جنگی، چه در قرآن کریم و چه در تاریخ اسلام به وفور دیده می شود.

- جنگ نرم و حدود و مرزهای آن

آموزه های قرآنی به جنگ نرم در حوزه دشمن شناسی و مقابله با دشمن، توجه داشته است. آیات بسیاری به این مسئله از دو زاویه دید مختلف نگریسته است. به این معنا که اگر دشمن برخی از سازوکارهای جنگ روانی را در جنگ نرم به کار می گیرد، جامعه اسلامی نیز در دفاع و مقابله با دشمن می بایست از همه امکانات بهره گیرد و در جنگ نرم، به حکم مقابله به مثل «فمن اعتدی علیکم فاعتدوا علیه بمثل ما اعتدی علیکم و اتقواالله و اعلموا ان الله مع المتقین» عمل نماید. (بقره، آیه ۱۹۴)

البته در این آیه و آیات دیگر بر این مهم توجه و تاکید شده است که مومنان به حکم تقوای الهی، از هرگونه رفتارهای ضد اخلاقی و عقلانی که هنجارها و ارزش های اساسی بشریت را تضعیف می کند و یا از میان برمی دارد باید پرهیز کنند. بنابراین خطوط قرمزها و محدودیت هایی را برای این مقابله به مثل در همه حوزه ها از جمله جنگ نرم معین کرده است که مومنان نمی توانند از آن مرزها گذر کنند و همانند دشمنان خدا و دین، عمل نمایند؛ به عنوان نمونه قتل و غارت بی گناهان و زنان و کودکان در فرهنگ ضدبشری دشمنان اسلام صورت می گیرد ولی مومنان مجاز نیستند این گونه رفتار کنند. در جنگ نرم نیز دشمنان به شیوه های زشت و ناپاکی رو می آورند که حریم های انسانی و نیز قداست و کرامت بشری را می شکند و به تهمت و افتراهای ناموسی و همانند آن رو می آورند، در حالی که مومنان براساس آموزه های اسلامی و محوریت تقوای عقلانی و عقلایی و شرعی نمی تواند در جنگ نرم از آن ها بهره گیرند.

برخی از شیوه های جنگ نرم از سوی خدا و مومنین از این قرارند:

1-- قرآن و ضرورت آمادگی دائمی برای جنگ نرم و سخت

حفاظت از منافع مادی و معنوی فرد و اجتماع در آموزه های دستوری قرآن مورد توجه بوده و بر آن تاکید شده است. از آن میان می توان به آموزه های دستوری قرآن به جنگ های روانی و ترساندن دشمن از هرگونه تحرکات مخرب و ایجاد تنش در جامعه اشاره کرد. بسیاری از آیات قرآن که به شکل انذار وارد شده است نوعی جنگ روانی را مدنظر دارد. در آیه ۶ سوره انفال، قرآن به مسئله جنگ روانی اشاره داشته و می فرماید: ترهبون به عدوالله و عدوکم؛ تا دشمنان خدا و خودتان را بترسانید.

در حقیقت قرآن آمادگی نظامی را که به دو شکل شمار کمی نظامیان آموزش دیده و آماده و تهیه تجهیزات نظامی پیشرفته صورت می گیرد، به عنوان عوامل موثر در حوزه جنگ روانی مورد ارزیابی و تحلیل قرار می دهد و به نقش بازدارنده آن اشاره می کند. روشن است که آمادگی در همه جهات می تواند دشمنان را از تجاوز به مرزهای جغرافیایی و معنوی مسلمانان باز دارد. در آیات قرآن با تاکید بر جنگ روانی این مسئله نمایانده می شود که انسان ها به طور طبیعی گرایش به روحیه تجاوزگری دارند و برای خاموش کردن و از میان بردن بسترهای مناسب آن باید همه امکانات پیشرفته و سلاح های بازدارنده فراهم آید. هدف از تهیه نفرات و تجهیزات آن است که به دشمن هشدار داده شود که هرگونه جنگ و دامن زدن به آن نه تنها برای او منافع اقتصادی و یا معنوی نخواهد داشت بلکه منافع مهم تری از دست خواهد داد.

در حقیقت قرآن بیان می کند که آمادگی نظامی مسلمانان نه برای تهاجم و تجاوز بلکه برای دفاع از منافع امت است به گونه ای که رویارو نشدن دشمنان با چنین مسلمانان آماده ای به نفع دشمنان خواهد بود.

2- ابعاد آمادگی نظامی و جنگ روانی

یکی از مهم ترین ابزارهای بازدارنده از هرگونه تجاوز دشمنان، جنگ روانی است که با کم ترین هزینه بیشترین بهره و منافع به دست می آید. آیات قرآنی در همه مواردی که با دشمنان مشرک و منافق و کافر سخن می گوید از حربه جنگ روانی بهره می برد. در آخر این آیات ما با کلمات تند و انذار و هشدارهای سختی مواجه می شویم که روحیه دشمن را خرد می کند. خداوند پس از بیان هر مطلبی که درباره دشمنان اسلام است آنان را به عذاب سخت، بدبختی، بدفرجامی و آتش دوزخ و مانند آن مژده می دهد و بیان می کند که رفتار دشمنان نه تنها برای آنان نفعی نخواهد داشت بلکه موجبات بدبختی آنان را فراهم می آورد. تخطئه و درهم شکستن روحیه آنان، از اهداف این جنگ روانی است.

3- اصل هراس انگیزی و بازدارندگی

برای رسیدن به این هدف، قرآن به مسلمانان شیوه های دیگری می آموزد تا به کمک آن جنگ روانی را تشدید کنند و با متزلزل کردن روحیه دشمن، هرگونه تحرک تنش آفرین و خشونت باری را از آنان سلب نماید.

از آن میان می توان به ساخت هرگونه ابزار و ادوات جنگی و غیرجنگی که نقش دفاعی و بازدارندگی را دارند، اشاره کرد. در آیات قرآن به ویژه در آیه ۶ سوره انفال به اصول کلی توجه شده و تنها برای بیان نمونه عصری، از برخی از مصادیق نام برده شده است. اصل کلی که قرآن به صورت آموزه ای دستوری به مسلمانان آموزش می دهد، فراهم آوری توان و نیرو است. توان شامل هرگونه ابزار و آلات بازدارنده و یا هجومی و یا دفاعی است. ازاین رو تنها به سلاح اشاره نشده است. تهیه هر چیزی که قدرت امت و دولت اسلامی را افزایش می دهد امری لازم و ضروری است و باتوجه به شرایط مکانی و زمانی تغییر می کند. ممکن است چیزی در زمانی ابزار جنگی مناسبی باشد ولی در عصر دیگری نه تنها مفید نباشد بلکه زیانبار به قدرت اسلام و مومنان باشد. در زمانه ما رسانه ها به عنوان یکی از ابزارهای جنگی قوی مطرح هستند، بنابراین بر امت است که از این توان نیز برخوردار گردند. چنان که فراهم آوری نفرات و نیروی انسانی زبده و کارآمد امری است که هرگز نباید آن را دست کم گرفت. در زمانی نیروی زبده کسی است که سوار بر اسب، تیراندازی می کند و در زمانی دیگر کسی است که در پس شبکه جهانی اینترنت و یا حوزه خبری و رسانه ها به جنگ روانی می پردازد. فراهم آوری و آموزش نیروی زبده به معنای آن است که در همه زمینه ها (توان و نیرو) از آمادگی لازم و بازدارنده برخوردار باشیم. در همه این ابزارها و نیروها آن چه مهم و اساسی است اصل هراس انگیزی و ایجاد بازدارندگی است. (نگاه کنید: مجمع البیان، ج ۳ ص ۲۱۱ و نیز جامع البیان مجلد ۴ جلد ۴ ص۷۲۲)

آگاهی از نقاط ضعف و قوت دشمن یا امور دفاعی، جزیی از این آمادگی است که مفسران در بیان این آیه آورده اند. آیات دیگری از قرآن بر این جنبه از آمادگی دفاعی تاکید دارند که از آن میان می توان به آیه۴۹ سوره نساء اشاره کرد؛ زیرا از لوازم مصونیت یافتن از دشمن، شناخت دقیق موقعیت جغرافیایی و توان و قوت و قدرت دشمن است. چنانکه شناخت نقاط ضعف و اختلاف فکری و یا روشی نیزاز ابزارهای مهم است که در ایجاد قوه بازدارندگی نقش مهمی را ایفا می کند.

رزمایش های مختلف در حوزه های موثر و کاربردی، از دیگر ابزارهای جنگ روانی است. افزون بر این که در این رزمایش ها، نیروهای نظامی با توان و امکانات خود به صورت علمی آشنا می شوند و مهارت آنان افزایش می یابد، تاثیر مهمی در روحیه دشمن نیز به جا می گذارد. نمایش قدرت و توان نظامی به معنای ایجاد رعب و هراس در دل دشمن است تا فکر تجاوز را به ذهن خود راه ندهد. برخی از مفسران در بیان شدت عملی که در آیه ۳۲۱ سوره توبه آمده است گفته اند: مراد از آن ضرورت نمایش قدرت و روحیه جنگاوری سپاهیان اسلام است. (تفسیر نمونه ج ۸ ص۷۹۱)

اما برخی از شیوه های جنگ نرم شیاطین در زبان قرآن كه مستكبران و طاغوت ها اجرا كردند و خداوند به مومنان در این موارد هشدار می دهد که مواظبت بر این موارد باشند از این قرارند:

1- استفاده از علوم و تكنولوژی زمان:

زمان حضرت موسی (ع) فرعون با استفاده از علم سحر برای مقابله و جنگ با حضرت می رود:

«و قال فرعون ائتونی بكل ساحر علیم، فلما جاء السحره قال لهم موسی القوا ما انتم ملقون، فلما القوا قال موسی ماجئتم به السحر ان الله سیبطله ان الله لا یصلح عمل المفسدین»(یونس، 79-80)

2- تشكیك در عقاید:

و كانوا یقولون ائذا متنا و كنا تراباً و عظماً اءنا لمبعوثون (واقعه، 47)

3- آدم های نخبه از این فرد و تفكر حمایت نمی كنند:

«فقال الملأ الذین كفروا من قومه ما نرئك الابشر امثلنا و ما نرئك اتبعك الاالذین هم اراذلنا بادی الرای و ما نری لكم علینا من فضل بل نظنكم كذبین» (هود، 27)

4- استفاده از مسائل اقتصادی یا فشار از طریق تحریم و یا ایجاد اخلال مثل احتكار:

«و الی مدین اخاهم شعیبا قال یقوم اعبدوا الله ما لكم من اله غیره و لاتنقصوا المكیال و المیزان انی ارئكم بخیر و انی اخاف علیكم عذاب یوم محیط» (هود، 84)

5- ایجاد دشمنی و نفاق و تفرقه:

«انما یرید الشیطن ان یوقع بینكم العداوه و البغضاء فی الخمر والمیسر و یصدكم عن ذكرالله و عن الصلوه فهل انتم منتهون (مائده، 91)

6- دنبال ملت عقب مانده و گرفتار فساد هستند:

«الشیطان یعدكم الفقر و یامركم بالفحشاء و الله یعدكم مغفره منه و فضلا والله واسع علیم» ( بقره، 267)

7- تزریق مداوم وسوسه:

«فوسوس لهما الشیطن لیبدی لهما ماوری عنهما من سوء تهما و قال ما نهئكما ربكما عن هذه الشجره الا ان تكونا ملكین او تكونا من الخلدین»(اعراف، 20)

8- پاكان و نخبگان را هدف قرار می دهد:

«ان الذین اتقوا اذا مسهم طئف من الشیطن تذكروا فاذا هم مبصرون»(اعراف، 201)

9- تزیین و زیبا جلوه دادن:

«و اذ زین لهم الشیطن اعملهم و قال لاغالب لكم الیوم من الناس و انی جارلكم فلما ترا ءت الفئتان نكص علی عقبیه و قال انی بری منكم انی اری مالاترون انی اخاف الله والله شدید العقاب»(الانفال، 48)

10- ایجاد فتنه:

«لیجعل مایلقی الشیطن فتنه للذین فی قلوبهم مرض و القاسیه قلوبهم و ان الظلمین لفی شقاق بعید»(حج،53)

11- اقدام گام به گام:

«یا ایها الذین ءامنوا لاتتبعوا خطوات الشیطن و من یتبع خطوات الشیطن فانه یامر بالفحشاء والمنكر و لو لافضل الله علیكم و رحمته مازكی منكم من احد ابدا و لكن الله یزكی من یشاء والله سمیع علیم»(نور،21)

12- جامعه ای توحیدی و خدامحور نباشد:

«استحوذ علیهم الشیطن فانسهم ذكرالله اولئك حزب الشیطن الا ان حزب الشطین هم الخاسرون »(مجادله، 19)

13- نابود نمودن هویت ملت ها و جوامع:

«كمثل الشیطان اذقال للانسان اكفر فلما كفر قال انی بریء منك انی اخاف الله رب العالمین (الحشر 16)

14- استفاده از ضعف های جامعه و اشخاص:

«و لقد صدق علیهم ابلیس ظنه فاتبعوه الافریقا من المومنین» (سباء، 20)

15- دشمنان برای تحقیر و تمسخر پیامبران، خود از ابزار شعر نیز بهره می بردند و این اشعار را به گونه ای می سرودندکه مخاطبان از انتساب خود به پیامبران و عنوان پیرو بودن شرم کنند (صافات آیه ۳۶، طور آیه ۳۰، انبیاء آیه ۵ و حاقه آیه ۴۱)

16- افسانه سرایی از دیگر روش هایی بود که دشمنان برای مقابله با پیامبران در جنگ نرم از آن استفاده بسیار می کردند که آیاتی چون آیه ۲۵ سوره انعام و ۳۱ سوره انفال و آیه ۲۴ سوره نحل و ۸۳ سوره مأمنون و ۵ سوره فرقان و آیاتی دیگر بر آن دلالت می کند. 

در رابطه با جنگ نرم در تاریخ اسلام هم باید به عرض برسانیم که اگر نگاهی به تاريخچه تبليغات و جنگ نرم دشمنان عليه اسلام داشته باشيم، می بینیم که تاريخ اسلام و تشيع پر است از اين‌گونه برنامه‌ها و هجمه‌های تبليغاتی. اين فعاليت‌ها از زمان صدر اسلام و پس از پيامبر(ص) وجود داشته است؛ حكومت معاويه، بنی اميه و عباسيان هم، به نوعی، جنگ‌های نرمی را عليه ائمه معصومين(ع) و مكتب تشيع داشته‌اند. مسائلی مثل جعل حديث، منع از كتابت حديث و حسبنا كتاب الله، از مواردی است كه می‌توان از آن‌ها به عنوان مصاديق جنگ نرم ياد كرد. در مقابل ائمه معصومین و مومنین نیز با انجام بعضی امور مانند ادعیه و توسلات معنی دار و نیز جذب افراد مومنی که در حکومت وقت نفوذ داشتند و نیز برپایی جلسات محرمانه برای تربیت افراد مطمئن و مومن و.. به جنگ نرم با حکومت غاصب و ظالم وقت خود می پرداختند.

 

نظرات شما عزیزان:

ادامه مطلب